واقعه کربلا، نبرد امام حسین (ع) و یارانش در کربلا با سپاه کوفه بود که در محرم سال 61 هجری قمری و به دنبال بیعت ‌نکردن امام حسین با یزیدبن‌معاویه اتفاق افتاد و به شهادت امام و یارانش و نیز اسارت اهل‌ بیت ایشان ختم شد.

این واقعه تلخ‌ترین و دلخراش‌ترین واقعه در تاریخ اسلام است؛ به همین خاطر شیعیان بزرگ‌ترین مراسم عزاداری خود را در سال‌روز آن برگزار می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند.

سال‌ها پیش رسم شد که هر یک از روزهای دهه اول ماه محرم، به نام حماسه‌سازان عاشورا یا رویدادهای مربوط به قیام کربلا نام‌گذاری شود. به گفته بعضی مورخان، این موضوع از زمان صفویه رسم شده است. نام‌گذاری این روزها به مرور زمان صورت گرفته و از سوی مداحان و ذاکران اهل بیت، برای زنده نگه داشتن یاد حماسه بزرگ عاشورا انجام شده است. این نام‌گذاری مستند دینی و ریشه تاریخی ندارد و ترتیب آن در مناطق مختلف، متفاوت است.

شب اول محرم به نام مسلم بن عقیل

مسلم ‌بن ‌عقیل یکی از باوفاترین یاران امام حسین بود که در اوج بی‌وفایی کوفیان به امام وفادار ماند.

مسلم، نخستین شهید حادثه کربلا است. شهادت او کمی پیش‌تر از واقعه کربلا اتفاق افتاد و اولین شب ماه محرم به پاس فداکاری این سفیر شهید راه اسلام، شب مسلم‌ بن ‌عقیل نامیده شده اس

مسلم ‌بن ‌عقیل از آل ابی‌طالب و پسر عموی امام حسین (ع) است. پدر او، عقیل فرزند ابوطالب و از برادران حضرت علی است. به نقل از منابع تاریخی، چهره مسلم ‌بن ‌عقیل بسیار شبیه به پیامبر (ص) بود. برخی از منابع او را شجاع‌ترین و قوی‌ترین فرزند عقیل معرفی کرده‌اند. مسلم داماد حضرت علی (ع) بود و با رقیه دختر امام علی ازدواج کرد.

منابع تاریخی درباره نام و تعداد فرزندان مسلم اختلاف نظر دارند. نام تعدادی از فرزندان او در زمره شهدای کربلا آورده شده است. 

در برخی منابع نیز از دو طفل مسلم به نام‌های محمد و ابراهیم یاد شده که پس از شهادت امام حسین اسیر و در کوفه زندانی شدند و پس از فرار از زندان به شهادت رسیدند. 

مسلم ‌بن ‌عقیل نماینده امام حسین (ع) در کوفه

در مدت حکومت معاویه، امام حسین همواره از مخالفان معاویه بود و ولیعهدی یزید را قبول نکرد. 

امام حسین می‌دانست که در صورت نپذیرفتن حکومت یزید، مدینه جای امنی نخواهد بود، بنابراین به امر خداوند، شبانه و مخفیانه از مدینه به سوی مکه حرکت کرد. در این سفر مسلم‌ بن ‌عقیل یکی از همراهان امام بود. زمانی که امام در مکه مستقر شد، کوفیان از امام خواستند که به کوفه بیاید و زمامدار امور ایشان شود. امام هم پسر عموی خود مسلم ‌بن ‌عقیل را به کوفه فرستاد تا واکنش کوفیان را از نزدیک ببیند و از مردم کوفه به نام امام حسین بیعت بگیرد. امام در نامه‌ای که هنگام این مأموریت به کوفیان نوشته بود، مسلم را برادر، پسر عمو و فرد مورد اعتماد خاندانش معرفی کرده بود.

 مسلم در 5 شوال سال 60 هجری قمری به کوفه رسید و در خانه مختار بن ابی عبید ثقفی و بنابر برخی روایات دیگر در خانه مسلم بن عوسجه وارد شد. او پس از اقامت در کوفه شروع به گرفتن بیعت از کوفیان کرد. در کوفه تعداد بسیار زیادی با مسلم ‌بن ‌عقیل به نمایندگی از امام حسین بیعت و برای همراهی امام اعلام آمادگی کردند.

مسلم‌ بن ‌عقیل در 11 ذی‌القعده طی نامه‌ای به امام حسین تعداد زیاد بیعت کنندگان را تایید نمود و امام را به کوفه دعوت کرد. تعداد بیت کنندگان در منابع، با اختلاف نقل شده است. بر این اساس، دوازده هزار، هجده هزار، شصت هزار و حتی در برخی نیز به آمادگی تمام مردم کوفه اشاره شده است.

هنگام ورود مسلم به کوفه، حاکم این شهر نعمان ‌بن ‌شیر بود که منابع تاریخی او را فردی نرم‌خو و صلح طلب معرفی کرده‌اند که ظاهرا دل خوشی از یزید نداشت.. هنگامی که خبر بیعت مردم با مسلم ‌بن ‌عقیل در کوفه پیچید، نعمان، مردم را جمع کرد و آنان را به دوری از تفرقه توصیه نمود، اما گفت تا کسی با من پیکار نکند، با او نخواهم جنگید. طرفداران حکومت اموی طی نامه‌ای به یزید به روش نعمان اعتراض کرده و او را ضعیف خواندند. به همین خاطر یزید، عبیدالله بن زیاد را که در آن هنگام حاکم بصره بود، به حکومت کوفه منصوب کرد. 

عبیدالله بن زیاد و نیز پدرش سابقه خشونت میان مردم داشتند. خلفای پیشین اغلب برای سرکوب برخی شورش‌ها از این خاندان استفاده می‌کردند. با ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه، اوضاع ناگهان بر علیه مسلم ‌بن ‌عقیل تغییر کرد و بسیاری از مردم کوفه که قصد قیام علیه حکومت یزید را داشتند، از ترس جان خود، عقب‌نشینی کردند. 

در این شرایط، فضای کوفه ناامن شد و مسلم ‌بن ‌عقیل برای حفظ جان خود، از محل سکونت قبلی خارج و به خانه هانی بن عروه از بزرگان کوفه پناه آورد. از آن پس، شیعیان برای دیدار با مسلم به خانه هانی می‌رفتند.

شهادت مسلم ‌بن ‌عقیل 

ارتباط مسلم با شیعیان مخفیانه بود، اما عبیدالله بن زیاد به کمک جاسوسی که خود را از طرفداران مسلم ‌بن‌ عقیل نشان می‌داد از مخفیگاه مسلم، آگاه شد و از هانی بن عروه خواست مسلم را به او تحویل دهد و چون هانی این کار را نکرد او را زندانی کرد. هنگامی که خبر دستگیری هانی به مسلم رسید، مسلم از پیروان خود خواست قیام کنند. بنابر برخی روایات، حدود چهارهزار نفر قیام کنندگان به سوی قصر حکومت رفته و آنجا را محاصره کردند، آن زمان فقط پنجاه نفر از محافظان عبیدالله و نزدیکان او داخل قصر حضور داشتند. در این هنگام عبیدالله بن زیاد از بعضی از بزرگان کوفه که کنارش بودند خواست که به میان جمعیت روند و با دادن وعده و وعید و ترساندن مردم از رسیدن سپاه شام، آنان را از یاری مسلم بازدارند که این حیله باعث ترساندن مردم و پراکنده شدن آنان شد و مسلم تنها و بی پناه ماند. از این رو به خانه زنی به نام طوعه پناه برد و در خانه او مخفی شد؛ اما پسر طوعه، صبح روز بعد، خبر را به عوامل حکومت رساند و ابن زیاد گروهی هفتاد نفره را به رهبری محمد بن اشعث برای دستگیری مسلم فرستاد.

پس از زد و خوردی که میان مسلم و نیروهای حکومتی رخ داد وکشته شدن چهل و یک نفر به دست مسلم، محمدبن‌اشعث که نتوانسته بود به راحتی موفق به دستگیری مسلم شود، به مسلم گفت اگر تسلیم شود در امان است و اینگونه مسلم را فریب داد و پس از خلع سلاح او، وی را به ابن زیاد تحویل داد. ابن زیاد نیز به بکیر بن حمران که در درگیری با مسلم زخمی شده بود دستور داد مسلم را به بالای قصر برده و سرش را از بدن جدا کند. 

روایت است مسلم که نگران امام حسین بود، از عمر بن سعد که قریشی بود درخواست کرد تا فردی را نزد امام بفرستد و امام را از آمدن به کوفه منع کند. 

پس از شهادت مسلم، ابن زیاد دستور قتل هانی بن عروه را نیز صادر کرد. پس از کشتن مسلم و هانی بدن‌هایشان را در بازارها کشاندند و سرهای این دو را به شام نزد یزید بن معاویه فرستادند.

شهادت مسلم ‌بن ‌عقیل در روز نهم ذی‌الحجه (روز عرفه) سال 60 هجری قمری بود. بر اساس برخی روایات، مسلم به هنگام شهادت 28 ساله بوده است، اما پذیرش این روایت خالی از اشکال نیست، چرا که سن فرزندان مسلم که در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند 26 و 27 سال بیان شده است. برخی با توجه به روایات حضور ایشان در فتوحات و همچنین جنگ صفین، سن ایشان را به هنگام شهادت، بیش از 50 سال دانسته‌اند.. قبر مسلم ‌بن ‌عقیل در کوفه و در قسمت شرقی مسجد کوفه است.